ادعایی که البته به‌راحتی نمی‌توان آن را پذیرفت چون مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها مسئله امروز و دیروز کشور نیست و دلیل آن را باید در جایی دیگر جست‌وجو کرد.
به هر حال آنتی‌بیوتیک‌ها که به عنوان آنتی‌باکتریال نیز شناخته می‌شوند، همان‌گونه که می‌توانند رشد باکتری‌ها را متوقف و یا کُند کنند و این‌گونه جان بیماران را نجات دهند، در صورت مصرف نادرست، مشکلات و عوارض سنگینی را به‌دنبال خواهند داشت.

تصور غلط از «چرک‌خشک‌کن‌ها»
دبیر کمیته علمی تجویز و مصرف منطقی داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در همین خصوص به ما می‌گوید: ایران در یک دهه اخیر در خصوص مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها تقریباً به سطح کشورهای همسانش در منطقه نزدیک شده، یعنی اگر در منطقه از کل داروهای تجویزی ۳۰درصدش آنتی‌بیوتیک است این رقم در ایران به ۳۶ تا ۴۰درصد می‌رسد.
عبدالعظیم بهرامی در خصوص چرایی مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور می‌گوید: ریشه اصلی این مشکل به جامعه پزشکی برمی‌گردد که نخستین بار این نوع داروها را با عنوان «چرک‌خشک‌کن‌» به مردم معرفی کرد که چنین توصیفی واقعاً محل ایراد است؛ چون رایج شدن این اصطلاح موجب شد بسیاری از مردم تصور کنند هر درد و عارضه‌ای که منشأ عفونی دارد را می‌توان با چنین داروهایی درمان کرد، به همین دلیل از پزشک انتظار دارند برای درمانشان چرک‌خشک‌کن تجویز کند و یا خودشان با مراجعه به داروخانه، داروهای آنتی‌بیوتیک تهیه می‌کنند، در حالی که اگر برای مثال بیماری ویروسی باشد در ۸۵ تا ۹۰درصد موارد نه تنها نیازی به تجویز آنتی‌بیوتیک نیست، بلکه توصیه می‌شود تجویز نشود؛ چون آنتی‌بیوتیک‌ها قطعاً ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند و موجب کاهش پاسخگویی بدن می‌شوند. آن ۱۰ تا ۱۵ درصد که توصیه می‌شود آنتی‌بیوتیک تجویز شود برای وقتی است که پزشک منشأ عفونت بیماری را بشناسد و احتمال سوار شدن عفونت باکتریایی را بدهد. این درحالی است که بعضی پزشکان تصور می‌کنند برای جلوگیری از سوار شدن عفونت باکتریایی باید آنتی‌بیوتیک تجویز کنند و به همین دلیل اگر بیماری فرد را ویروسی تشخیص دهند برای جلوگیری از عوارض یا عفونت‌های بعدی برای بیمار آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند. در حالی که مثلاً ما بیش از ۱۸۰نوع ویروس سرماخوردگی داریم که در ۶ گروه عمده قرار می‌گیرند و در بیش از ۸۰درصد آن‌ها نیازی به تجویز آنتی‌بیوتیک نیست اما در بیش از ۸۰ درصد موارد برای بیماران آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود.

چرا پرمصرف شدیم؟
این دکترای حرفه‌ای داروسازی دلیل دیگر بالا بودن مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را در کشور تحویل بدون نسخه این نوع داروها به مردم از سوی داروخانه‌ها می‌داند و می‌افزاید: گرچه تحویل آنتی‌بیوتیک‌ها بدون تجویز پزشک خلاف قانون است اما دست‌کم ۳۰ تا ۴۰درصد داروخانه‌ها اقدام به این کار می‌کنند.
البته در این موضوع ضعف مدیریت هم بی‌تأثیر نیست. در واقع دارو باید به میزان کافی در داروخانه‌ها باشد تا پزشکان متناسب با وضعیت بیمار، داروی موردنظر را برای وی تجویز کنند نه اینکه از روی ناچاری داروی مشابه را جایگزین کنند چرا که پیامدهای منفی خواهد داشت.
طبق موازین علمی، برای انتخاب و تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها باید ۱۰ مؤلفه مورد توجه قرار گیرد که همه آن‌ها به دانشجویان پزشکی آموزش داده می‌شود اما بسیاری از پزشکان پس از مدتی تنها به یکی دو موضوع که متناسب بودن برای بیمار و همچنین توان پرداخت هزینه نوع آنتی‌بیوتیک از سوی بیمار است، توجه کرده و بقیه را لحاظ نمی‌کنند؛ در واقع به موجودی نوع آنتی‌بیوتیک در بازار توجه می‌کنند. برای مثال اگر آزیترومایسین که هر ۲۴ساعت یک بار باید مصرف شود، در بازار نبود یا کم بود به جای آن آموکسی‌سیلین تجویز می‌کنند که بیمار باید هر هشت ساعت یک‌بار آن را مصرف کند که این موضوع چندان با موازین علمی سازگار نیست چون انتخاب‌های دوم و سوم دارو توسط پزشک اثربخشی داروی اصلی را ندارد. ضمن اینکه اغلب، هزینه تأمین داروی جایگزین برای بیمار گران‌تر تمام می‌شود.

پیامدهای مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها
بهرامی می‌گوید: مصرف بی‌رویه و خودسرانه داروهای آنتی‌بیوتیک علاوه بر اینکه بر فعالیت کبد تأثیر منفی می‌گذارد، سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند، موجب بر هم خوردن سیستم گوارشی بیمار می‌شود و هزینه‌های درمان وی و نظام سلامت کشور را بالا می‌برد، علاوه بر این، روی میکروبیون یا فلور طبیعی بدن که منبع و منشأ آن‌ها باکتری‌ها هستند تأثیر منفی می‌گذارد.
مهم‌تر اینکه مصرف نادرست و نابجای این گروه از داروها موجب ایجاد مقاومت میکروبی می‌شود. برای مثال امروز چند بیماری از جمله سل داریم که آنتی‌بیوتیک‌هایی که قبلاً روی آن‌ها مؤثر بودند دیگر رویشان تأثیر ندارند، در نتیجه نسل‌های دیگری از آنتی‌بیوتیک برای درمان این بیماری تولید شد که البته گران‌تر هستند.
نکته قابل توجه دیگر این است میکروب‌ها با ایجاد ژن مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها، این مقاومت را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کنند و حتی به‌صورت شایع، این ژن از یک گونه میکروبی به گونه دیگر انتقال می‌یابد. به همین دلیل است که از بعضی افراد تست آنتی‌بیوگرام گرفته می‌شود تا مشخص شود چه نوع آنتی‌بیوتیکی روی آن‌ها مؤثر است به‌طوری‌که گاهی دیده می‌شود فرد به
۹ نوع آنتی‌بیوتیک مقاوم است و فقط به یکی پاسخ می‌دهد که آن یکی هم ممکن است خیلی کمیاب و گران باشد.

خبرنگار: محمود مصدق